ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗΣ & ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥΣ ΓΡΑΦΙΣΤΕΣ
Πώς να εμπνευστείς
από τον Ρωσικό
Κονστρουκτιβισμό
–και γιατί
Η «στρατευμένη» γραφιστική τέχνη του 1917, αποτέλεσε το ορόσημο για μια οπτική επικοινωνία, ειδικά φτιαγμένη να εμπνέει και να συνεγείρει τις μάζες. Εάν εσύ, ακόμη δουλεύεις τις μακέτες σου εγκλωβισμένος σε μια αδιέξοδη κοινοτοπία, αυτό το άρθρο θα σε βοηθήσει να επαναστατήσεις ενάντια στο «λούμπεν» καλλιτεχνικό υπόβαθρό σου και να δώσεις νέα πνοή στα έργα σου.
Μια μικρή εισαγωγή για την κατανόηση του θέματος (τουλάχιστον από τους νεότερους):
Ο κονστρουκτιβισμός ήταν ένα πρωτοποριακό κίνημα στην τέχνη, τον σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική, που ξεκίνησε στη Ρωσία το 1913, αλλά πραγματικά αναδείχθηκε μετά τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917, λειτουργώντας ως ένα είδος «αισθητικής ταυτότητας» του μπολσεβικισμού.
Ο κονστρουκτιβισμός (ελληνική μετάφραση: εποικοδομητισμός) θεωρήθηκε περισσότερο ως φιλοσοφία παρά απλώς ένα στυλ τέχνης, καθώς αντικατόπτριζε μια πίστη στην λειτουργική τέχνη του γραφιστικού σχεδιασμού ως μέσο για κοινωνική αλλαγή και όχι ως προσωπική έκφραση. Αυτό απηχούσε ξεκάθαρα την προπαγανδιστική διάθεση των καιρών, ώστε το επαναστατημένο προλεταριάτο να έχει ένα ξεκάθαρο οπτικοποιημένο όραμα για τα οικουμενικά ιδεώδη των μπολσεβίκων. Γι’ αυτό και αποδίδεται ιστορικά ως η πιο κορυφαία εκδοχή «στρατευμένης» γραφιστικής τέχνης.
Τα εργαλεία και οι τεχνικές της παραδοσιακής παραστατικής ζωγραφικής, αντικαταστάθηκαν με καινοτόμα «γραφιστικά» κολλάζ και φωτομοντάζ, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιζε η τολμηρή και έντονη τυπογραφία -με αιχμή του δόρατος τις ειδικά σχεδιασμένες γραμματοσειρές.
Ο ρωσικός κονστρουκτιβισμός χρησιμοποιούσε ελάχιστες χρωματικές παλέτες (συχνά μόνο κόκκινο - μαύρο και μερικές φορές κίτρινο, ή μπεζ), ενώ σχεδόν κάθε γραφιστικό έργο χαρακτηριζόταν από μια άκαμπτη γεωμετρία από τετραγωνισμένα, διαγώνια στοιχεία και κυκλικά μοτίβα.
Ακόμη και σήμερα, κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με το εικαστικό αποτέλεσμα: ήταν κυριολεκτικά επαναστατικό, συναρπαστικό, τρανταχτό, καθηλωτικό και συνάμα εμπνευστικό, κάτι που ήταν σύμφωνο με τον στόχο των καλλιτεχνών να διαδώσουν το μήνυμα της επανάστασης.
Αλεξάντρ Ρόντσενκο, Ελ Λισίτσκι και οι αδελφοί Στένμπεργκ, ήταν οι τρεις κορυφαίοι.
Αλεξάντρ Ρόντσενκο (1891–1956)
Ζωγράφος, σχεδιαστής, φωτογράφος, γλύπτης και πρωθιεράρχης του κονστρουκτιβιστικού κινήματος. Αν και η αρχική του εστίαση ήταν η ζωγραφική, ο Ρόντσενκο συνέχισε αργότερα να ασχολείται επαγγελματικά με τη φωτογραφία, την τυπογραφία και την γραφιστική, συνδυάζοντάς τα με την τεχνική του φωτομοντάζ. Παρόλο που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της δουλειάς του για πολιτικούς, προπαγανδιστικούς σκοπούς, συνέχισε να εφαρμόζει αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα σε διαφημίσεις για συνηθισμένα αντικείμενα όπως μπύρα, πιπίλες, μπισκότα, ρολόγια και άλλα καταναλωτικά προϊόντα. Τον Μάρτιο του 1923, ο Ρόντσενκο δημοσίευσε ένα άρθρο στην Πράβντα στο οποίο έγραφε:
«Υπάρχει τώρα μια νέα μέθοδος εικονογράφησης, η οποία μπορεί να παρέχει στις μάζες άφθονο υλικό μεγάλης αποδεικτικής αξίας και πεποίθησης, απαλλάσσοντας τον θεατή από μια ψευδεπίγραφη αστική αισθητική, εντελώς ασύμβατη με τις πραγματικές ανάγκες του λαού».
Ελ Λισίτσκι (1890–1941)
Εικαστικός, σχεδιαστής και τυπογράφος με σπουδές στην αρχιτεκτονική, γεγονός που τον βοήθησε να δίνει μια πολύ γραμμική και μινιμαλιστική προσέγγιση στα γραφιστικά έργα του: αποδομημένα γεωμετρικά σχήματα, φειδωλή χρήση χρώματος, ρηξικέλευθη τυπογραφία και βαθύς συμβολισμός. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του ήταν πολιτικά προσανατολισμένο και κομματικά στρατευμένο, με τον ίδιο να έχει πει: «Ο τυπογραφικός σχεδιασμός θα πρέπει να αποδίδει οπτικά τη φωνή, τη σκέψη και την ψυχή του δημιουργού, μεταφέροντας και μεταδίδοντας άμεσα το όραμά του στις μάζες, με τον πιο λιτό απεικονιστικό τρόπο».
Γκεόργκι Στένμπεργκ (1900–1933) -
Βλαντιμίρ Στένμπεργκ (1899–1982)
Οι αδελφοί Στένμπεργκ -αμφότεροι καλλιτέχνες, γλύπτες και σχεδιαστές-, εστίασαν στο γεγονός ότι εκείνη την εποχή, πάνω από το 60% του πληθυσμού ήταν αναλφάβητοι. Οπότε, δημιούργησαν έργα (πόστερ κυρίως) με καθηλωτικές εικόνες, ευφάνταστα κολλάζ, «ποπ» χρώματα και αβάν-γκαρντ λέι-άουτ, στοιχεία που μπορούσαν να τραβήξουν το βλέμμα και να βοηθήσουν στη διάδοση της νέας ιδεολογίας -χωρίς πολλά λόγια.
Οι ίδιοι έλεγαν: «Ασχολούμαστε με το υλικό μας λογαριάζοντάς το ως μια ελεύθερη ύλη χωρίς κανόνες, αδιαφορώντας για τις πραγματικές αναλογίες. Εν ολίγοις, χρησιμοποιούμε ό,τι μπορεί να κάνει τους πολυάσχολους περαστικούς να σταματούν στο ίχνος του μηνύματός μας».
