ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗΣ & ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥΣ ΓΡΑΦΙΣΤΕΣ
Πόση δημιουργική έμπνευση χωρά σε ένα... πεντακοσάρικο;
Ή ακόμη και σ’ ένα τάλιρο;
Μαθήματα ζωής και επαγγελματικής στόχευσης, από τον Ρόμπερτ Καλίνα,
τον γραφίστα που σχεδίασε το ευρώ.
Από τη γέννησή του -το 1955- μέχρι και σήμερα ζει στη Βιέννη, είναι παντρεμένος, έχει έναν γιο, μια κόρη και δύο εγγόνια. Πλέον, απολαμβάνει τη ζωή του ως συνταξιούχος, και από την μακρά επαγγελματική του πορεία έχει να υπερηφανεύεται για δυο πράγματα: πρώτον, βρίσκεται στην 80ή θέση στη λίστα με τους πιο διάσημους γραφίστες όλων των εποχών παγκοσμίως, και δεύτερον, είναι ο άνθρωπος που σχεδίασε τα χαρτονομίσματα του ευρώ (όπως και άλλων χωρών εκτός ΕΕ –Βοσνία Ερζεγοβίνη, Μαλαισία, Συρία και Αζερμπαϊτζάν).
Σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του (AzVision.az), ο Ρόμπερτ Καλίνα λέει:
«Αποφάσισα να γίνω γραφίστας πριν καν τελειώσω το γυμνάσιο. Σε ηλικία μόλις 15 ετών, γράφτηκα στo «Höhere Graphische Bundes- Lehr- und Versuchsanstalt» (Σ.Σ.: ένα φημισμένο ιδιωτικό κολέγιο για επαγγέλματα οπτικής επικοινωνίας και τεχνολογίας σχεδιασμού στην Αυστρία). Οι σπουδές διήρκεσαν πέντε χρόνια -τέσσερα χρόνια στον ειδικό τομέα τυπογραφίας και γραφιστικής και ένα επιπλέον έτος για την απόκτηση του Master. Αμέσως μετά την απόκτηση του πτυχίου, ξεκίνησα ως εκπαιδευόμενος στο σχεδιασμό τραπεζογραμματίων και τις εκτυπωτικές εργασίες στην Κεντρική Τράπεζα της Αυστρίας, ως μέλος της ομάδας του καθηγητή Ρομάν Χέλμαν (Σ.Σ.: διάσημος γραφίστας και σχεδιαστής τραπεζογραμματίων από το 1956 έως το 1970). Το 1980 συνεργάστηκα με τον Γκουλιέλμο Σαβίνι (1939-2001), έναν Ιταλό γραφίστα και σχεδιαστή τραπεζογραμματίων στην Banca d'Italia, αποκτώντας έτσι περισσότερο διεθνή εμπειρία.
Αυτό που κυρίως έμαθα καλά στο απαιτητικό πεδίο σχεδιασμού χαρτονομισμάτων, δεν ήταν μόνο η οπτική διαφοροποίηση και οι συμβολικές αξίες του σχεδιασμού (σκεφτείτε ότι κυκλοφορούν χιλιάδες διαφορετικά χαρτονομίσματα σε κάθε χώρα του πλανήτη), αλλά κυρίως, η πτυχή της ασφάλειας -το πιο σημαντικό πράγμα για ένα χαρτονόμισμα οποιασδήποτε αξίας».
«Η προστασία από την παραχάραξη έχει ύψιστη προτεραιότητα για έναν σχεδιαστή, ο οποίος καλείται να δημιουργήσει δεκάδες διαφορετικά κρυφά “σημάδια” στις μακέτες του, όσο και στην ποιότητα της εκτύπωσης, με ποικίλα χαρακτηριστικά ασφαλείας».
Η μεγάλη πρόκληση του σχεδιασμού του ευρώ
Το 1996, ο Ρόμπερτ Καλίνα κερδίζει τον διαγωνισμό για τη δημιουργία χαρτονομισμάτων του επερχόμενου ευρώ μαζί με τον Βέλγο γραφίστα και μηχανικό προγραμματισμού Λουκ Λουίνξ, ο οποίος κατέκτησε την πρώτη θέση για το σχεδιασμό των κερμάτων.
Λέει ο Καλίνα: «Ο Λουκ σχεδίασε τα κέρματα με ένα σκεπτικό κοινής “εμπρόσθιας” όψης (Σ.Σ.: ας πούμε η “κορόνα” του νομίσματος) και μιας διαφοροποιημένης “οπίσθιας” όψης (Σ.Σ.: ας πούμε τα “γράμματα” του νομίσματος), όπου κάθε χώρα-μέλος θα αναγνωρίζεται με τον ιδιαίτερο τρόπο της παραδοσιακής κουλτούρας της: για παράδειγμα, η Ιρλανδία είχε μια άρπα, η Γαλλία ένα δέντρο, η Ελλάδα μια σύνθεση αποτελούμενη από ασπίδα και δρομέα/πολεμιστή».
»Στη δική μου περίπτωση, η απόφαση που είχε πάρει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήταν η εξής: τα σχέδια των χαρτονομισμάτων έπρεπε να είναι πανομοιότυπα για όλη την ευρωζώνη και να αποφεύγονται υπόνοιες “εθνικής προκατάληψης”. Η πρόκληση για μένα ήταν να σχεδιάσω εικόνες με τις οποίες θα μπορούσαν να ταυτιστούν όλοι οι Ευρωπαίοι, χωρίς να προκαλούν εθνικιστικά συναισθήματα ή να ευνοούν πολιτισμικά ένα έθνος της ευρωζώνης έναντι ενός άλλου. Έτσι, αποφάσισα να “χτίσω” όλα τα χαρτονομίσματα του ευρώ, με γραφιστικό επίκεντρο την …αρχιτεκτονική -την πλέον ουδέτερη και “χειροπιαστή” προοπτική για ένα κοινό χαρτονόμισμα».
Πώς η αρχιτεκτονική υπάκουσε στους νόμους της γραφιστικής
Αντλώντας έμπνευση από σπουδαία -υπάρχοντα- αρχιτεκτονικά έργα σε κάθε χώρα της Ευρωζώνης, ο Καλίνα απλοποίησε και επεξεργάστηκε εκ νέου τις απεικονίσεις τους με σκοπό να διασφαλίσει ότι το σχεδιαστικό αποτέλεσμα θα ήταν εξίσου μη αναγνωρίσιμο και πιστευτό. Τα σχέδια των γεφυρών του Καλίνα, που υπάρχουν σε κάθε χαρτονόμισμα, δημιουργήθηκαν από μια γραφιστική μείξη διαφορετικών ιστορικών και αρχιτεκτονικών στυλ της Ευρώπης, συμβολίζοντας τη σύνδεση μεταξύ των πολιτών της ευρωζώνης, χωρίς την παραμικρή υποψία εθνικιστικών ιδιαιτεροτήτων και πολιτισμικού υπόβαθρου. Ταυτόχρονα, τα παράθυρα και οι πόρτες στην πίσω όψη των χαρτονομισμάτων, αντιπροσωπεύουν την «ανοικτότητα» και τη διαφάνεια για ένα κοινό όραμα προς το μέλλον.
Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά στον σχεδιασμό ενός τέτοιου «πολυπολιτισμικού» και «πολυεθνικού» κοινού νομίσματος, με τον σχεδιασμό ενός «απλού» εθνικού νομίσματος για μια χώρα οποιαδήποτε χώρα στον πλανήτη.
Και αυτή ακριβώς η δημιουργική προσέγγιση του Καλίνα, αποτελεί μια πρωτοφανή σχεδιαστική πρόκληση στην ιστορία των χαρτονομισμάτων (Σ.Σ.: η πρώτη καταγεγραμμένη σχεδίαση, εκτύπωση και χρήση χαρτονομισμάτων έγινε στην Κίνα τον 7ο αιώνα μ.Χ.).
Θα μπορούσε εδώ να πει κανείς ότι η δουλειά του Λουκ Λουίνξ ήταν περισσότερο αναλυτική και του Ρόμπερτ Καλίνα πιο συνθετική. Όμως, στη βάση της δημιουργικής γραφιστικής τέχνης, η ανάλυση και σύνθεση είναι ο κοινός παρονομαστής.
Τι ρόλο παίζει ο σχεδιασμός ενός νομίσματος στην ψυχολογία της μάζας
Μιλώντας για την ψυχολογική σημασία στο σχεδιασμό ενός νομίσματος, ο Καλίνα λέει:
«Μια παλιομοδίτικη εμφάνιση μπορεί να ερμηνευθεί ως σύμβολο σταθερότητας και ασφάλειας, αλλά μπορεί επίσης να φαίνεται ξεπερασμένη στη σύγχρονη εποχή της ψηφιακής παγκοσμιοποίησης. Απ’ την άλλη πλευρά, ένα σχέδιο χαρτονομίσματος που είναι πολύ μοντέρνο ή πειραματικό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως το αντίθετο -ασταθές ή ανασφαλές. Είναι καθήκον κάθε γραφίστα -σε όποιον τομέα επικοινωνίας και προβολής κι αν ειδικεύεται- να βρίσκει διαρκώς τις πιο συμβιβαστικές λύσεις».
«Η τέχνη της γραφιστικής δεν απευθύνεται σε μια ελίτ καλλιτεχνών ή επαγγελματιών
του πολιτισμού και της τέχνης, αλλά στις πλατιές μάζες. Και οι μάζες δεν έχουν κοινή ηλικία, ούτε κοινό υπόβαθρο, ούτε καν κοινή ιστορία, παρά μόνο ένα: κοινό νου».
Γι’ αυτό, όσο πιο συμβιβαστικός γραφίστας είσαι, προσπαθώντας να αναλύεις και να συνθέτεις διαρκώς το κοινό στο οποίο απευθύνεσαι, τόσο πιο πολλά θα κερδίζεις (φήμη, πελατεία και, φυσικά, …ευρώ!).